165 tỷ đồng để bảo tồn làn điệu hát Xoan Phú Thọ

Biểu diễn hát Xoan. (Ảnh: Thanh Tùng/TTXVN)

Tạo sức lan tỏa sâu rộng

Hát Xoan là một loại hình nghệ thuật đặc sắc được phát tích từ thời đại Hùng Vương dựng nước, chỉ có ở vùng đất Tổ - Phú Thọ và đã trở thành Di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp của nhân loại.

Theo sử sách ghi lại, hát Xoan đã tồn tại hơn 2.000 năm, từ thời các vua Hùng dựng nước, hát Xoan được tổ chức vào mùa Xuân để đón chào năm mới, không chỉ để ca hát mà còn là để cầu trời cho mưa thuận, gió hòa, mùa màng tươi tốt, nhà nhà no đủ, quốc thái dân an và chúc tụng Vua Hùng.

Hát Xoan đã gắn liền với lễ hội, với nhu cầu tâm linh của đời sống người dân. Tên gọi và nguồn gốc hát Xoan đều gắn liền với những câu chuyện truyền thuyết về thời Hùng Vương dựng nước.

Hát Xoan là Di sản văn hóa vô giá không chỉ của người dân vùng đất Tổ mà còn của cả nhân loại.

Tuy nhiên, hiện nay việc nghiên cứu, sưu tầm bảo tồn và phổ biến dân ca Xoan đang gặp nhiều khó khăn do các nghệ nhân hát Xoan - lớp báu vật, nhân văn sống đã ở tuổi cao, già yếu nên sức khỏe, trí nhớ không còn minh mẫn.

Lớp trẻ lại chưa có sự hiểu biết nên chưa yêu thích và đặc biệt hạn chế về ý thức bảo vệ giá trị di sản văn hóa hát Xoan.

Việc tuyên truyền quảng bá về di sản, khôi phục bảo tồn, tôn tạo các thiết chế làm cơ sở vật chất duy trì hát Xoan như đình, đền, miếu cũng còn nhiều khó khăn bất cập.

Theo ông Nguyễn Ngọc Ân, Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Phú Thọ, để phục hồi và bảo tồn được di sản vô giá này, Sở đã mở các lớp truyền dạy hát Xoan cho lớp nghệ nhân kế cận và lớp hát xoan trong cộng đồng.

Lớp nghệ nhân kế cận này hiểu rất sâu sắc về hát xoan, có khả năng trình diễn hát xoan và quan trọng là có khả năng truyền dạy hát xoan cho các thế hệ.

Bên cạnh đó, Sở cũng điều tra, khảo sát 60 trường học và cung cấp tài liệu hướng dẫn hát Xoan cho các trường.

Trong dịp Hè, Sở chỉ đạo các Câu lạc bộ hát Xoan, các Nhà văn hóa địa phương mở lớp học hát Xoan cho học sinh; mời các nghệ nhân về tập huấn về hát Xoan để Xoan thực sự có sức sống lan tỏa trong cộng đồng, đặc biệt là thế hệ trẻ.

Nghệ nhân Nguyễn Thị Lịch, Trùm phường Xoan An Thái, xã Phượng Lâu, thành phố Việt Trì, người đã có nhiều công sức gìn giữ, bảo tồn và phát triển môn nghệ thuật văn hoá dân gian đặc sắc hát xoan thể hiện sự vui mừng vì có rất nhiều người và các cháu học sinh đã tìm đến nhà bà để học hát Xoan.

Lớp học do bà tổ chức lúc nào cũng đông đúc, đủ mọi lứa tuổi từ 50-60 tuổi đến các em nhỏ 6-7 tuổi. Nhiều em tuổi còn nhỏ nhưng đã thuộc lòng bàn tay cả ba quả cách trong hát Xoan.

Bà không nhớ hết là mình đã truyền dạy cho bao nhiêu học trò, trong đó không ít người đã trở thành những hạt nhân trong phong trào văn hóa văn nghệ ở địa phương và tiếp tục truyền dạy cho thế hệ trẻ học theo.

Ngoài mở lớp truyền dạy tại nhà, bà Lịch còn nhiệt tình tham gia dạy hát Xoan tại các trường học và tham gia các buổi truyền dạy hát Xoan do địa phương tổ chức...

Theo ông Nguyễn Văn Liêm, Phó Giám đốc Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Phú Thọ, việc đưa hát Xoan vào trường học đã giúp thế hệ trẻ nhận thức được trách nhiệm trong việc lưu giữ, bảo tồn làn điệu Xoan.

Từ năm học 2010-2011 đến nay đã có 202/209 trường tiểu học trên địa bàn đã triển khai hát Xoan; khối trung học cơ sở có 200/259 trường và 37/45 trường phổ thông trung học trên địa bàn đã triển khai việc dạy hát Xoan. Đặc biệt, Phòng Giáo dục và Đào tạo thành phố Việt Trì đã triển khai việc học hát Xoan rộng khắp ở các bậc học.

Xây dựng chiến lược bảo tồn lâu dài

Để bảo tồn di sản hát Xoan bền vững lâu dài, tỉnh Phú Thọ đã xây dựng Đề án bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp của nhân loại - Hát Xoan Phú Thọ giai đoạn 2013-2020.

Đề án này vừa được Chính phủ phê duyệt ngày 7/11/2013 với nguồn vốn đầu tư dự kiến cho đề án khoảng 165 tỷ đồng.

Trước mắt, tỉnh tập trung đào tạo lớp nghệ nhân kế cận và truyền dạy hát Xoan trong cộng đồng; tăng cường sưu tầm, nghiên cứu, kiểm kê, tư liệu hóa và số hoá các bài Hát Xoan; đẩy mạnh thực hành Hát Xoan trong cộng đồng địa phương.

Cùng với đó, tỉnh cũng sẽ thành lập Trung tâm Bảo tồn và Phát huy giá trị Di sản văn hoá phi vật thể Hát Xoan gắn với tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương nhằm quảng bá, phổ biến, tôn vinh giá trị của di sản văn hóa Hát Xoan trong nước và với bạn bè quốc tế; xây dựng, ban hành các cơ chế, chính sách đãi ngộ đối với nghệ nhân và các phường Hát Xoan.

Trong giai đoạn 2016-2020, tỉnh tập trung đầu tư tu bổ, phục hồi cho năm di tích tại các phường Xoan gốc ở thành phố Việt Trì, khôi phục các lễ hội, tục lệ Hát Xoan truyền thống nhằm xây dựng thành không gian văn hóa Hát Xoan gắn với Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương.

Tỉnh sẽ tiếp tục đầu tư tu bổ, phục hồi cho các di tích còn lại tại các phường Xoan gốc, hỗ trợ chống xuống cấp cho các di tích và phục hồi các tục lệ Hát Xoan truyền thống tại các di tích có Hát Xoan lan tỏa.

Bên cạnh đó, tỉnh sẽ nâng cao vai trò, trách nhiệm của các cấp, các ngành, các tổ chức xã hội, hội nghề nghiệp trong việc bảo vệ, phát huy giá trị của Hát Xoan Phú Thọ và năng lực thực hành, quản lý di sản cho cộng đồng Hát Xoan.

Tỉnh phát huy giá trị của Hát Xoan và Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương trong hoạt động phát triển du lịch, dịch vụ thông qua hoạt động trình diễn tại các phường Hát Xoan, các di tích Hát Xoan gắn với tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương.

Tỉnh phấn đấu đến năm 2015 đưa Hát Xoan Phú Thọ ra khỏi Danh sách di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp và trở thành di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.

Đến năm 2020, tỉnh sẽ khôi phục các lễ hội, tục lệ hát xoan truyền thống nhằm xây dựng thành không gian văn hóa hát Xoan gắn với tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương; nâng tỷ lệ người biết hát xoan là thanh niên, thiếu niên và nhi đồng ở các phường xoan gốc của tỉnh lên 70%.

Lâm Đào An
theo TTXVN