Ở Việt Nam ta, thưởng trà là một trong những nét văn hóa vô cùng đặc biệt và đậm đà truyền thống, gắn liền với đời sống và sinh hoạt của người dân từ thời xa xưa cho tới nay. Cùng với sự thay đổi của thời gian, nghệ thuật thưởng trà cũng có nhiều thay đổi. Ban đầu, trà chỉ là thức uống dành cho hoàng tộc và các gia đình quyền quý; sau được mở rộng ra hơn từ các bậc trí thức, nhà văn, nhà thơ… rồi dần dần len lỏi trong cuộc sống bình dị hàng ngày và trở nên phổ biến cho đến ngày nay.
Tại Việt Nam, tục uống trà có từ rất lâu đời. Người Việt Nam biết đến trà sớm hơn nhiều so với các nước. Theo một tài liệu khảo cứu của Ủy ban khoa học xã hội thì người ta đã tìm thấy những dấu tích của lá và cây chè hóa thạch ở vùng đất tổ Hùng Vương (Phú Thọ).
Ngày xưa trà chỉ được dùng trong lớp quyền qúy cao sang, do đó, cách pha trà và thưởng trà cũng mang những nét đặc trưng cầu kỳ riêng biệt.Tác phong mời trà một cách cung kính, nâng tách trà bằng hai tay tỏ ra rất thanh tao lịch lãm. Qua cung cách này người được mời có thể thấy được phần nào cốt cách sống và hiểu phần nào chịu ảnh hưởng gia phong của người mời trà. Trước khi uống người ta nhẹ nhàng đưa tách trà lên thưởng thức hương trà rồi từ tốn nhấp từng ngụm nhỏ để thưởng thức vị ngon của trà. Từ chất lượng của tách trà người uống sẽ thấy được cái tâm, cái tình của người đã pha chung trà.
Khi trà được du nhập vào nước ta theo các lái buôn cũng là lúc chúng trở nên phổ biến hơn nữa. Việc uống trà không chỉ còn thuộc về tầng lớp quý tộc mà còn mở rộng sang văn nhân trí sĩ, cũng nhờ vào đó mà tục uống trà trở nên thi vị hơn. Ngoài các lối uống trà đơn giản đến cầu kỳ trong các gia đình Việt Nam, các cụ ngày xưa còn có những hình thức hội trà. Ðó là uống trà thưởng xuân, uống trà thưởng hoa, uống trà ngũ hương. Hội trà Việt là tụ họp những người bạn sành điệu cùng chung vui trong các dịp đặc biệt hoặc có hộp trà ngon, hay có một chậu hoa quý hiếm trổ bông, hay trong nhà có giỗ chạp... Tất cả trà, nước, trăng, sen ...đã đi vào thi ca, lịch sử...
Thông thường trước khi uống một ly trà, thường đưa qua mũi để tận hưởng hương vị ấm nồng, thơm đậm mùi trà. Sau đó nhấm nháp một cách từ từ, tựng ngụm trà nhỏ, để cảm nhận hương vị đắng chát đến từ ly trà. Để rồi sau đó, trầm ngâm và tận hưởng các hương vị ngọt ngào dịu nhẹ, sảng khoái đến tận cõi lòng của ly trà ấm áp. Từ cái vị đắng, cái vị ngọt ấy mà người khách có thể cảm nhận được cái tình của người pha trà. Trong văn hóa của người Việt cũng có nhiều loại cách ướp trà như ướp trà sen, ướp trà nhài, ướp trà hoa cúc… Mỗi loại trà đều có một hương vị khác nhau. Nhưng nhìn chung đều có một điểm giống nhau đó chính là thơm nồng mùi hoa ướp, nhất là những loại trà được ướp bằng những loại hoa có hương thơm thanh tao, tao nhã như hoa sen, hoa nhài…
Các cụ ta có câu "miếng trầu là đầu câu chuyện", thì ngày nay, ở xã hội hiện đại, miếng trà là đầu câu chuyện. Việc thưởng trà gắn liền với văn hóa ứng xử. Nghệ thuật uống trà phản ánh phong cách văn hoá ứng xử của người Việt Nam. Cách ẩm trà của người Việt cũng có nhiều nét riêng và độc đáo không kém. Phong cách uống trà của người Việt Nam rất đa dạng không theo chuẩn mực nào, biểu hiện đầy đủ khía cạnh ngôn ngữ sâu xa trong văn hóa ứng xử đầy tính sáng tạo của người pha trà và người được mời uống trà đã được nâng lên bậc nghệ thuật pha trà và văn hóa uống trà.
Song, cuộc sống hiện đại ngày nay với bao tất bật cuốn đi những thói quen truyền thống, thật quá khó để có thể dành thời gian thưởng trà vào buổi sớm mai hay cùng với bạn tâm giao bàn chuyện văn chương kim cổ, suy thịnh việc đời. Theo đó , trà trở thành thức uống phổ biến dành cho mọi tầng lớp, không còn phân biệt tuổi tác hay giới tính, ai ai cũng có thể nâng chén trà. Không chỉ uống trà tại gia mà nhiều người còn tìm đến các quán trà để thưởng thức vị trà tinh túy.
Tuy nhiên, đa số giới trẻ hiện nay không còn để ý đến việc nhẩn nha nhấp từng ngụm trà nữa mà uống trà bây giờ mang tính giải khát nhiều hơn. Nhiều quán trà đá vỉa hè mọc lên khắp các con phố vài nhóm thanh niên tụ tập để giải khát sau giờ làm …và dường như họ uống chỉ để đỡ khát và mát chứ còn không mấy ai để ý đến vị trà và nước pha trà. Giới trẻ cũng có những cách thưởng trà theo cách riêng của mình khi nhấp từng ngụm mát lạnh từ những chai trà xanh đóng chai, bên cạnh đó sự du nhập của các loại trà sữa cũng khiến giới trẻ mê mẩn cũng làm thói quen nhâm nhi thưởng thức trà xưa dần dần mai một trong giới trẻ ngày nay.
Dù mỗi giai đoạn có những nét phát triển khác nhau, tuy nhiên nghệ thuật thưởng trà vẫn có những điểm chung như một sợi chỉ đỏ xuyên suốt nối liền lịch sử với phong thái văn hóa hiện đại. Qua trà Việt, chúng ta cũng thấy được phần nào sự tinh tế của người Việt Nam, thú hưởng thụ cuộc sống bằng những điều tưởng chừng như nhỏ nhoi, đơn giản nhưng chứa đựng biết bao tâm tình.
Hồng Anh
Theo Báo Đời sống & Tiêu dùng