Với vẻ đẹp thanh nhã và tinh khôi, hoa sen đã trở thành nguồn cảm hứng cho nhiều tác phẩm nghệ thuật Việt Nam. Ngoài ra, sen còn được biết đến với hương thơm dịu nhẹ và đặc biệt là sen Hồ Tây, sử dụng để ướp chè.
Việt Nam là một đất nước có nhiều loài hoa đẹp và nổi tiếng khắp thế giới. Trong số đó, hoa sen được coi là biểu tượng văn hóa của đất nước. Với vẻ đẹp thanh nhã và tinh khôi, hoa sen đã trở thành nguồn cảm hứng cho nhiều tác phẩm nghệ thuật Việt Nam. Ngoài ra, hoa sen còn được biết đến với hương thơm dịu nhẹ, đặc biệt là sen Hồ Tây.
Sen Hồ Tây, còn được biết đến với tên gọi sen Bách Diệp, được trồng ở vùng Hồ Tây - Hà Nội. Tên gọi sen Bách Diệp xuất phát từ việc mỗi bông sen trung bình có đến 100 cánh, và có những bông có tới 120 cánh. Loài hoa sen Hồ Tây có hình dáng hoa cánh kép, kích thước lớn và màu hồng thắm. Vào mùa hoa nở, bông hoa rộng mở rất to và có thể bằng cỡ hai bàn tay người lớn. Đây là nét đặc trưng của sen Hồ Tây, với hương thơm ngát và lâu dài, cùng với gạo sen to và mọng mẩy, hoa thường được sử dụng để ướp chè.
Mỗi khi đến đầu tháng 6 đến cuối tháng 7, khi đi qua Hồ Tây, nhiều người thường chạy xe chầm chậm để tận hưởng hương thơm dịu nhẹ của những bông sen nở rực rỡ hai bên đường. Nhưng chỉ trong một thời gian ngắn, những bông sen đó sẽ được hái về để ướp chè, tạo ra loại đặc sản độc đáo của Hà Nội. Theo đó, khi đến mùa sen, các nghệ nhân làm trà sen truyền thống Hà Nội lại bận rộn với công việc "giữ hương trời đất" trong từng chén chè.
Để tạo ra trà sen thơm ngon, các nghệ nhân phải chắt hương của cả 1000 đóa sen mới ướp được một kg chè. Để đảm bảo chất lượng chè tốt nhất, sen phải được hái trước khi mặt trời mọc, vào khoảng 5 giờ sáng để chè có vị đậm đà hơn. Ngoài yếu tố chất lượng của gạo sen, người dân ở Hồ Tây còn có những bí quyết riêng để ướp chè thành phẩm thơm ngon.
Tại Hồ Tây, nhiều gia đình nghệ nhân vẫn lưu truyền truyền thống làm chè ướp sen. Trong đó có cơ sở sản xuất Trà ướp Sen Hồ Tây Hương Thủy nằm sát khu vực Đầm Trị, là nơi có chất lượng sen rất tốt. Tại đây, chè được chọn để ướp phải là loại chè mộc tuyển chọn, được trồng theo công nghệ VietGAP ở Thái Nguyên. Tại Trà Sen Hương Thủy có 2 loại chè đặc trưng nhất, khác biệt ở cách chế biến.
Đầu tiên là chè ướp với gạo sen. Các nghệ nhân phải sấy khô chè (Trà Sen Hương Thủy chỉ dùng phương pháp sấy thủ công là sấy bằng hơi nước và than củi) sau đó đưa chè ướp với những cánh hoa sen nhỏ. Công đoạn này gọi là để chè "ngậm hoa". Sau hai ngày "ngậm hoa", các nghệ nhân sẽ đem chè ra sấy và bắt đầu ướp với gạo sen. Người làm nghề gọi đó là "ngậm gạo". Chè được trộn đều với những cánh hoa, người Hồ Tây gọi là "túi vị hương" và ủ kỹ trong ba ngày. Mỗi kg chè phải qua bảy lần "ngậm gạo". Mỗi lần mỗi cân chè phải dùng 3 lạng gạo sen.
Sen Hồ Tây là giống sen quý hiếm (Ảnh: Yêu Trà Việt)
Như vậy, để ướp một kg chè sen Hồ Tây phải dùng hơn 1000 bông sen hoặc hơn thế nữa (tùy thuộc vào thời tiết). Cứ sau mỗi lần "ngậm gạo", lại sấy chè thật khô. Mỗi 1000 bông sen thu được 1 kg gạo sen dùng để ướp ra được 1kg chè.
Để tạo ra trà sen Hồ Tây thơm ngon, quy trình phải ướp nhiều lần để hương thơm có thể thấm sâu vào từng cánh chè. Cụ thể, chè sen phải trải qua một lần ướp hoa và 5-7 lần ướp gạo, sau đó phải sấy bảy lần, mới có thể tạo ra sản phẩm trà sen truyền thống đúng chuẩn Hồ Tây. Việc ướp chè phải được thực hiện nhanh chóng và mỗi khâu phải được thực hiện theo quy trình để hương sen không bị bay mất. Vì vậy, trà sen Hà Nội không chỉ có giá trị cao vì hoa sen Hồ Tây quý hiếm, mà còn bởi quy trình cầu kỳ và công phu trong quá trình ướp chè sen của người dân nơi đây.
Tiếp đến là chè ướp trong bông hoa sen tươi hay còn gọi là chè sen xổi. Đây là loại chè được ủ trực tiếp trong bông hoa sen Hồ Tây. Kỹ thuật làm chè sen xổi tại cơ sở của Hương Thủy cũng rất khác những nơi khác. Theo đó, sau khi ướp chè với gạo sen khoảng 1 ngày thì các nghệ nhân cho chè vào từng bông sen để ướp, rồi gói hoa lại, bên ngoài bọc thêm một lớp lá sen, ướp thêm 1 ngày. Sau đó, chè được buộc cẩn thận trong để ngăn mát tủ lạnh trong 3 ngày rồi chuyển lên để ngăn đá để bảo quản.
Trà Sen Hồ Tây Hương Thủy có hương vị rất hài hòa, thơm sâu, hậu vị ngon, hương thơm tươi mới, thích hợp với những ai yêu thích hương vị tự nhiên của sen. Trà qua 2,3 tuần nước vẫn giữ được hương vị thơm ngon và thanh mát của trà.
Ông Hoàng Vĩnh Long - Tổng Thư ký, Chánh văn phòng Hiệp hội Chè Việt Nam thưởng thức Trà Sen Hương Thủy (Ảnh: Yêu Trà Việt)
Đến thăm cơ sở Trà ướp Sen Hương Thủy, ông Hoàng Vĩnh Long - Tổng Thư ký, Chánh văn phòng Hiệp hội Chè Việt Nam chia sẻ: "Trà sen hiếm, có giá trị cao, nên không thể sản xuất đại trà, chạy theo theo thị trường. Trà sen Hương Thủy vẫn giữ được những giá trị sạch từ nguồn gốc sen, đến việc tuyển chọn chè sạch, đặc biệt giữ được cái tâm người làm chè để tạo ra nhiều sản phẩm chè thượng hạng, chất lượng cao. Qua đó, nhiều người được biết đến, được thưởng thức, cảm nhận được đầy đủ tinh túy hương vị của đặc sản Trà Sen Hồ Tây thơm ngon tinh khiết. Điều này cũng giúp nâng cao giá trị loại chè ướp hoa đầy tiềm năng. Qua đó, khai thác hết được những giá trị của hoa Sen, đồng thời nâng cao giá trị của Chè.
Có thể nói, Trà ướp Sen Hồ Tây nói chung hay Trà Sen Hương Thủy nói riêng là sự hòa quyện tuyệt vời giữa hương thơm ngan ngát của sen Bách Diệp Hồ Tây và vị đậm đà của trà Thái Nguyên. Nhờ vào tài năng và bí quyết nghề mật truyền qua nhiều đời của nghệ nhân trà, đã tạo ra những sản phẩm trà quý giá, kết tinh văn hóa ngàn năm của Thăng Long - Hà Nội.
Bảo Anh
Theo Kinh tế và Đồ uống