ĐS&TD - Võ Quang Nghiêm sinh ra ở làng An Xá, Xã Lộc Thuỷ, huyện Lệ Thuỷ (Quảng Bình) đúng lúc nước mất nhà tan, thực dân Pháp đã đặt ách thống trị trên toàn cõi Việt Nam do sự hèn yếu của vua tôi nhà Nguyễn. Võ Quang Nghiêm là một nhà nho yêu nước, dạy chữ Hán cho con em trong làng và hành nghề bốc thuốc cứu nhân độ thế người nghèo ốm đau, ông đã sinh ra những người con trung hiếu sau này trở thành những cán bộ nổi tiếng của Đảng, quân đội, đó là Đại tướng Võ Nguyên Giáp, cố Thứ trưởng Bộ giáo dục và đào tạo Võ Thuận Nho.
Liệt sĩ Võ Quang Nghiêm
Ngay khi Đảng mới thành lập, nhà của ông đồ Nghiêm là nơi họp nhóm họp, lui tới vui hát, học tập của nhóm học trò tiến bộ nhất trong làng; Năm 1931 chi bộ Đảng An Xá ra đời, địa điểm liên lạc đặt tại chùa An Xá, ông Nghiêm đã hết long ủng hộ che chở anh em, luôn theo dõi sự rình rập của kẻ địch để bảo vệ họ trong nhiều trường hợp bị lộ.
Kháng chiến toàn quốc bùng nổ ngày 19/12/1946, đồng chí Võ Nguyên Giáp, con trai cụ Võ Quang Nghiêm, người học trò xuất sắc của Chủ tịch Hồ Chí Minh trở thành vị Tổng chỉ huy quân đội khi mới 36 tuổi đời, đã lên chiến khu Việt Bắc khi quê hương ông đã trở thành “Bình Trị Thiên khói lửa”. Tháng 5/1947 bọn địch đến vây ráp làng An Xá quê ông, thực hiện chính sách “Tam quang”, bắt đi một số người trong đó có cụ Võ Quang Nghiêm đem về giam ở Đòng Hới, rồi đưa vào nhà lao Thừa phủ trong tỉnh Thừa Thiên. Biết cụ là thân sinh người đang chỉ huy bộ đội đánh Pháp , bọn mật thám đã tra tấn rất dã man, câu hỏi duy nhất của chúng chỉ là: “Hiện nay tên Giáp có liên lạc với mày không? Nó đang ở đâu?
Cụ Võ Quang Nghiêm cũng một câu trả lời tiền hậu nhất nhất: “Con tôi tự đi làm cách mạng, hiện nó đang ở đâu, làm gì, cac ông biết rõ hơn tôi”.
“Tại sao mày không biết dạy con, để lộng hành, hoạt động chống lại chính quyền quốc gia?”, chúng hỏi tiếp.
Cụ Nghiêm bình thản nói lại: “Tôi chưa kịp dạy con thì nó đã bỏ nhà ra đi, bây chừ (giờ) tôi muốn dạy nó lắm. Vậy nhờ các ông bắt giùm đưa nó về đây cho tôi!”
Biết không khai thác được gì từ ông già cứng rắn, có bản lĩnh, chúng trói tay cụ dẫn cụ đi trên phố Cố Đô Huế để thị uy với mọi người, tiếp tục lung lay tinh thần của Cụ Nghiêm, rồi giam Cụ trong “Ca Sô âm phủ”. Cụ bị ốm nặng, bọn giặc bỏ mặc, không hề thuốc thang, sau đó chúng buộc phải chuyển Cụ sang bệnh việt Huế trước sự đấu tranh quyết liệt của từ nhân. Cụ đã anh dũng hy sinh giữa mùa hè năm 1949 sau hai năm sa vào tay giặc, và sau một năm người con trai của cụ được Đảng, Nhà nước và Chủ tịch Hồ Chí Minh phong quân hàm Đại tướng - Tổng tư lệnh quân đội nhân dân Việt Nam - Đại tướng Võ Nguyên Giáp.
Biết cụ Võ Quang Nghiêm là thân phụ Đại tướng Võ Nguyên Giáp, những người tham gia chôn cất cụ (và ba tù nhân xấu số khác) đã tìm cách ghi nhớ đặc biệt về Cụ khi tiến hành công việc. Cụ Nghiêm có hàm răng đen, tứ chi dài và to, là người duy nhât được họ đặt trong quan tài gỗ, địa điểm chôn cất là nghĩa địa xã Trường Thuỷ (Huế), mộ cụ được đặt chếch về núi Kim Phụng phía ngoài cùng trong 4 ngôi mộ.
Sau khi miền Nam hoàn toàn giải phóng, Nhà nước ta đã suy tôn truy tặng danh hiệu liệt sỹ chống Pháp và tặng bằng Tổ quốc ghi công cho Cụ liệt sỹ Võ Quang Nghiêm. Đại tướng Võ Nguyên Giáp trở thành “Con liệt sỹ” từ đó.
Đại tướng và gia đình trong một lần về viếng mộ song thân
Còn mộ liệt sỹ Võ Quang Nghiêm đang được chôn cất ở đâu trở thành câu hỏi lớn của cả gia đình và cơ quan hữu quan tỉnh Bình Trị Thiên hơn 30 năm về trước.
Theo nguyện vọng của gia đình và nhân dân xã Lộc Thuỷ, năm 1977 Đảng bộ, chính quyền, lực lượng vũ trang tỉnh Bình Trị Thiên đã quyết tâm kiếm nơi an nghỉ của liệt sỹ Võ Quang Nghiêm gần ba thập niên trước đó đển đưa về nghĩa trang liệt sỹ quê nhà, theo truyền thống uống nước nhớ nguồn của dân tộc và lời kêu gọi của Hồ Chủ tịch tỏ lòng hiếu nghĩa với liệt sỹ thương binh.
Tù những thông tin của ba cụ ở xã Lộc Điền, huyện Phú Lộc, và xã Thuỷ Trường (thành phố Huế) từng phụ trách việc chôn cất tử thi trong bệnh viện Huế khi ấy cung cấp, thi hài của liệt sỹ Võ Quang Nghiêm đã được tìm thấy và long trọng đưa về an táng tại Nghĩa trang liệt sỹ huyện Lệ Thuỷ đặt tại xã Mai Thuỷ. Cụ Nghiêm được nằm nghỉ ba ngày ở ngôi nhà của mình sau hơn 28 năm Cụ hy sinh cho cách mạng.
Do quá bận nhiều công việc của đất nước, Đại tướng Võ Nguyên Giáp đã cử con trai cả (cháu nội của liệt sỹ) thay mặt mình cùng gia đình vào Quảng Bình quê hương “chịu tang” theo thủ tục truyền thống của địa phương – sau đó cứ mỗi lần vào Quảng Bình công tác, Đại tướng lại về viếng nghĩa trang huyện Lệ Thuỷ và mộ cụ thân sinh - liệt sỹ Võ Quang Nghiêm.
Cụ Võ Quang Nghiêm một nhà nho yêu nước đã anh dũng hi sinh trong nhà tù đế quốc trở thành liệt sỹ cách mạng, người đã sinh ra những người con trung hiếu. Đại tướng Võ Nguyên Giáp đã qua hơn 30 năm chỉ huy ba thứ quân đánh thắng 2 đế quốc là Pháp và Mỹ hùng mạnh nhất thế kỷ 20, giành thắng lợi lớn trong cuộc chiến tranh bảo vệ 2 đầu biên giới phía Bắc và Tây Nam tổ quốc. Năm 1984 ông đã được cả thế giới bình chọn là một trong 10 tướng lĩnh tài danh của thời đại.
An nghỉ tại nghĩa trang liệt sĩ quê nhà, liệt sĩ Võ Quang Nghiêm hoàn toàn mãn nguyện, luôn mỉm cười nới chín suối - Cụ đã làm tốt nhiệm vụ với non sông Tổ quốc, góp phần chiến thắng kẻ thù xâm lược thế kỷ 20.
Lương Thiện Nhân
Hội Khoa học Lịch sử Sơn La (ST – BS)