Ngày mùng 5 tháng Giêng năm Ất Tỵ (tức ngày 02/02), dòng sông lịch sử này một lần nữa chứng kiến tinh thần thượng võ, sự đoàn kết và lòng thành kính của người dân Ngọ Dương đối với vị Thành hoàng làng linh thiêng - Hoàng Độ cư sĩ.
Sự kiện trọng đại này không chỉ thu hút đông đảo bà con địa phương và du khách thập phương mà còn vinh dự đón tiếp các vị lãnh đạo từ Trung ương đến địa phương.

Lễ hội bơi trải Ngọ Dương, hay còn được biết đến với tên gọi mộc mạc hơn là lễ hội bơi thuyền, đua thuyền, không chỉ đơn thuần là một hoạt động thể thao, giải trí. Nó mang trong mình chiều sâu văn hóa, lịch sử, gắn liền với huyền thoại về vị Thành hoàng làng Hoàng Độ cư sĩ, một vị tướng tài ba thời Hai Bà Trưng. Chuyện kể rằng, Hoàng Độ cư sĩ, xuất thân từ làng Nại Thượng (nay thuộc huyện Kim Thành, tỉnh Hải Dương), là một quan Tiền đạo đô chỉ huy sứ tướng quân, cùng sáu người anh em ruột lập nhiều chiến công hiển hách, góp phần đánh đuổi giặc Tô Định, mang lại nền độc lập cho dân tộc. Sau chiến thắng, Ngài cùng anh em được phong tước và trở về cố hương. Trên đường trở về, khi thuyền đi đến giữa sông Cổ Bồng, đoạn chảy qua làng Ngọ Dương, thì các Ngài đột ngột hóa. Dân làng tin rằng, các Ngài đã hiển linh, trở thành phúc thần bảo hộ cho vùng đất này. Trải qua các triều đại, Hoàng Độ cư sĩ đều được sắc phong, minh chứng cho sự linh thiêng và công đức to lớn của Ngài.

Để tưởng nhớ công ơn của vị tướng tài ba, nhân dân Ngọ Dương đã lập đền thờ và duy trì lễ hội bơi trải từ đó đến nay, như một cách thể hiện lòng biết ơn, sự ngưỡng mộ và niềm tự hào về truyền thống anh hùng của quê hương. Hàng năm, vào ngày 25 tháng Chạp, dân làng lại nô nức chuẩn bị cho lễ hội, và ngày mùng 3 đến mùng 5 tháng Giêng năm mới là thời gian chính thức diễn ra các nghi lễ và cuộc thi bơi trải đầy sôi động.

Điểm nhấn của lễ hội chính là cuộc thi bơi trải giữa năm đội đến từ các tổ dân phố Ngọ Dương 1, Ngọ Dương 2, Ngọ Dương 3, Ngọ Dương 4 và Ngọ Dương 5. Mỗi đội gồm 16 thành viên: một người lái trải dày dặn kinh nghiệm, một người dậm cốc giữ nhịp, và 14 tuyển thủ bơi trải khỏe mạnh, dẻo dai, có thể có thêm một người tát nước hỗ trợ. Hình ảnh những chiếc thuyền trải, được trang trí theo năm màu sắc tượng trưng cho ngũ hành: đỏ, vàng, xanh nõn chuối, xanh lam và hồng, lướt trên mặt nước không chỉ là một cảnh tượng đẹp mắt mà còn ẩn chứa ý nghĩa sâu xa về sự cân bằng, hài hòa trong vũ trụ.

Trang phục của các vận động viên cũng mang đậm dấu ấn truyền thống. Mỗi đội mặc trang phục riêng biệt, với màu sắc tương ứng với màu thuyền, và điểm nhấn là dải lụa đỏ thắt ngang lưng và đầu, tượng trưng cho sức mạnh, sự may mắn và tinh thần chiến đấu anh dũng.

Khác với những cuộc đua thông thường, lễ hội bơi trải Ngọ Dương mang những quy định riêng biệt, tạo nên nét độc đáo và thử thách riêng. Các thuyền xuất phát từ phía Tây, bơi ngược dòng chảy của sông Cổ Bồng, qua trước cửa đền Ngọ Dương, hướng về phía Đông. Điều này không chỉ đòi hỏi sức khỏe phi thường, sự phối hợp nhịp nhàng mà còn mang ý nghĩa tâm linh sâu sắc: bơi từ Tây sang Đông, từ âm sang dương, tượng trưng cho sự chuyển mình, sự phát triển và hướng tới những điều tốt đẹp.

Quãng đường đua dài 1.000 mét, chia thành ba vòng (hai vòng đơn và một vòng kép), đòi hỏi các đội phải vận dụng hết sức lực, trí lực và tinh thần đồng đội trong suốt hơn một tiếng rưỡi thi đấu. Đội chiến thắng không chỉ là đội về đích sớm nhất mà còn phải tuân thủ nghiêm ngặt các quy định của làng và Ban Tổ chức, thể hiện tinh thần thượng võ, sự tôn trọng đối thủ và luật lệ truyền thống.
Với tinh thần thi đấu thượng võ, cao thượng, kết thúc hội thi, đội tuyển TDP Ngọ Dương 5 đã xuất sắc giành giải nhất, giải nhì thuộc về thuộc về đội tuyển TDP Ngọ Dương 3; đội tuyển TDP Ngọ Dương 1 đạt giải Ba và giải khuyến khích thuộc về đội tuyển TDP Ngọ Dương 2 và TDP Ngọ Dương 4.

Lễ hội bơi trải Ngọ Dương không chỉ là một sự kiện thể thao, giải trí đơn thuần mà còn là một bảo tàng sống động, lưu giữ những giá trị văn hóa, lịch sử, tâm linh quý báu của cộng đồng. Qua từng nhịp chèo, từng tiếng hò reo, từng nghi thức lễ bái, người dân Ngọ Dương không chỉ tái hiện lại truyền thống anh hùng của cha ông mà còn truyền tải những thông điệp sâu sắc về lòng biết ơn, tinh thần đoàn kết, ý chí vượt khó và niềm tin vào sức mạnh của cộng đồng.

Năm 2020, lễ hội bơi trải đền, chùa Ngọ Dương đã chính thức được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Đây là niềm tự hào to lớn, là sự ghi nhận xứng đáng cho những nỗ lực bảo tồn và phát huy giá trị di sản của cộng đồng Ngọ Dương. Đồng thời, đây cũng là trách nhiệm nặng nề, đòi hỏi sự chung tay góp sức của các cấp chính quyền, các tổ chức đoàn thể và đặc biệt là ý thức gìn giữ, trân trọng của mỗi người dân địa phương.
Lễ hội bơi trải Ngọ Dương không chỉ là niềm tự hào của riêng người dân An Hòa, quận An Dương mà còn là điểm nhấn văn hóa đặc sắc của thành phố Hải Phòng. Mỗi năm, lễ hội thu hút hàng nghìn du khách thập phương đến tham dự, chiêm ngưỡng và trải nghiệm nét đẹp văn hóa truyền thống độc đáo này. Đây là cơ hội quý báu để quảng bá hình ảnh, con người và tiềm năng du lịch của địa phương, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội.
Hơn thế nữa, lễ hội còn là cầu nối gắn kết cộng đồng, khơi dậy tinh thần yêu nước, lòng tự hào dân tộc và ý thức gìn giữ bản sắc văn hóa trong mỗi người dân. Qua lễ hội, thế hệ trẻ có cơ hội được tiếp xúc, học hỏi và kế thừa những giá trị truyền thống tốt đẹp của cha ông, từ đó góp phần xây dựng quê hương, đất nước ngày càng giàu đẹp, văn minh.
NGÔ QUẢNG/ Theo KTDU