Thị trường bán lẻ Việt Nam: Sự cạnh tranh ngày càng khốc liệt

Công ty dự báo xu hướng tiêu dùng WGSN gọi Việt Nam là thị trường tăng trưởng trọng điểm ở khu vực Châu Á - Thái Bình Dương (APAC) cho các thương hiệu và nhà bán lẻ lớn vào năm 2023. Việt Nam nổi lên như một điểm đến ưa thích của các công ty đa quốc gia vì ít có sự gián đoạn sản xuất trong thời kỳ đại dịch. Số lượng startup ở nước này cũng tăng gấp đôi kể từ khi bắt đầu dịch Covid-19 đến giữa năm 2022. Những cải thiện về cơ sở hạ tầng logistics đã góp phần thúc đẩy ngành thương mại điện tử Việt Nam với giá trị ước tính đến năm 2025 là 49 tỷ USD.

Thị trường hấp dẫn

Theo Tổng cục Thống kê, 6 tháng đầu năm 2023, tổng mức bán lẻ hàng hóa và doanh thu dịch vụ tiêu dùng ước tính đạt 3.016,8 nghìn tỷ đồng, tăng 10,9% so với cùng kỳ năm trước.

Theo Bộ Công Thương, ngành bán lẻ Việt Nam hiện có quy mô thị trường 142 tỷ USD, dự báo sẽ tăng lên 350 tỷ USD vào năm 2025, đóng góp 59% vào tổng GDP. Cụ thể, kênh bán lẻ truyền thống (chợ, cửa hàng tạp hóa) chiếm khoảng 75%, trong khi kênh bán lẻ hiện đại như siêu thị hay trung tâm thương mại chiếm khoảng 25%. Tiềm năng thị trường bán lẻ hiện đại của Việt Nam còn rất lớn, khi tỷ trọng ở Thái Lan lên tới 48%, Philippines 75% và Singapore 80%.

Kết quả khảo sát các doanh nghiệp bán lẻ cho thấy, trên 53,8% doanh nghiệp bán lẻ đạt hiệu quả kinh doanh bằng hoặc vượt mức trước đại dịch. Sự tăng trưởng của ngành bán lẻ đã góp phần to lớn vào sự phục hồi chung của nền kinh tế, bất chấp tình hình thế giới bất ổn. Đặc biệt, trong cuộc đua phục hồi sau dịch Covid-19, thị trường bán lẻ Việt Nam chứng kiến ​​sự tăng tốc của các doanh nghiệp trong việc ứng dụng số hóa vào quản lý, vận hành, logistics và phân phối.

Các chuyên gia thương mại cho rằng tăng trưởng doanh thu bán lẻ hiện nay được hỗ trợ bởi các yếu tố như tăng trưởng thu nhập, sự phục hồi mạnh mẽ của ngành du lịch cũng như các ngành liên quan bao gồm vận tải, lưu trú và nỗ lực kiềm chế lạm phát.

Việt Nam đang được đánh giá là thị trường bán lẻ hấp dẫn đối với các nhà đầu tư nước ngoài. Theo nghiên cứu của HSBC, đến năm 2030, thị trường tiêu dùng nội địa của Việt Nam sẽ vượt qua Thái Lan, Anh và Đức. Một khảo sát mới đây của Tổ chức Xúc tiến Thương mại Nhật Bản cho thấy, 100% doanh nghiệp bán lẻ Nhật Bản tại Việt Nam kỳ vọng lợi nhuận sẽ tăng trưởng trong năm 2023. Trong số đó, 80% doanh nghiệp cho biết sẽ mở rộng trong 1 - 2 năm tới.

Theo Công ty Chứng khoán KB Việt Nam (KBVN), sức mua của ngành bán lẻ dự kiến ​​sẽ phục hồi từ 6 tháng cuối năm 2023. Hỗ trợ cho kỳ vọng đó là các quyết định của Chính phủ nhằm kích cầu cho nền kinh tế. Cụ thể, Ngân hàng Nhà nước tiếp tục giảm lãi suất điều hành lần thứ 4 trong năm nay nhằm hỗ trợ nền kinh tế, giúp doanh nghiệp tiếp cận vốn để đưa vào sản xuất kinh doanh, tạo việc làm cho người lao động. Ngoài ra, chính sách tăng lương cơ bản, giảm thuế VAT cũng hỗ trợ ngành bán lẻ. Cụ thể, từ ngày 1/7/2023, nhiều nhóm hàng tiêu dùng được chấp thuận giảm thuế VAT từ 10% xuống 8%.

Thu hút vốn lớn

Tính đến thời điểm hiện tại, Tập đoàn Lotte đã đầu tư khoảng 5 tỷ USD vào Việt Nam và đang coi Việt Nam là thị trường quan trọng thứ 3 sau Hàn Quốc và Nhật Bản. Tập đoàn hiện đang vận hành 270 nhà hàng Lotteria và 15 địa điểm Lotte Mart tại Việt Nam. Tập đoàn cũng có kế hoạch xây dựng một khu phức hợp lớn mang tên Eco Smart City. Dự án trị giá 900 triệu USD này sẽ có diện tích 50.000m2 tại Thủ Thiêm. Tại Hà Nội, đã hoàn thành việc xây dựng Lotte Mall. Theo đại diện Lotte Mart Việt Nam, trong trung và dài hạn, thị trường Việt Nam vẫn rất hấp dẫn các nhà đầu tư nước ngoài.

Central Retail - nhà bán lẻ đến từ Thái Lan - công bố sẽ đầu tư thêm 20.000 tỷ đồng vào thị trường bán lẻ Việt Nam trong 5 năm tới. Theo Central Retail, kế hoạch là rót thêm vốn đầu tư để đẩy mạnh doanh số tại thị trường Việt Nam giai đoạn 2022 - 2026 lên 65.000 tỷ đồng, hướng tới kinh doanh đa kênh trong lĩnh vực thực phẩm và trung tâm mua sắm. Nằm trong số những nhà bán lẻ hàng đầu Việt Nam, Central Retail Việt Nam có hơn 340 cửa hàng với tổng diện tích sàn hơn 1,2 triệu m2 tại 40 tỉnh, thành. Theo kế hoạch mở rộng, Central Retail Việt Nam đặt mục tiêu tăng gấp đôi số lượng cửa hàng lên 600 tại 57/63 tỉnh, thành phố tại Việt Nam vào năm 2027, với tổng diện tích sàn dự kiến ​​đạt 2 triệu m2. Theo Central Retail, Việt Nam là thị trường ngoài Thái Lan mang lại doanh thu lớn nhất cho tập đoàn, khoảng 21-22% tổng doanh thu. Chỉ riêng năm ngoái, con số này là 25%.

Một chuỗi bán lẻ khác đến từ Thái Lan là MM Mega Market Việt Nam cũng đang tích cực làm việc với chính quyền các tỉnh, thành phố để xem xét mở các điểm bán mới, không chỉ ở các thành phố lớn mà còn ở các thành phố cấp 2, 3 để mở các siêu thị nhỏ hơn với diện tích khoảng 2.000 - 3.000 m2 hoặc mở trung tâm giao hàng cho khách hàng Horeca (khách sạn, nhà hàng).

Với Tập đoàn AEON, Việt Nam là quốc gia được AEON đầu tư nhiều nhất, với hơn 1,18 tỷ USD. Về kế hoạch sắp tới, AEON sẽ phát triển khoảng 20 trung tâm mua sắm tại Việt Nam, tập trung vào lĩnh vực kinh doanh siêu thị và giải trí. Ngoài ra, tập đoàn này còn mở rộng nhập khẩu hàng Việt Nam để phân phối tại hơn 20.000 trung tâm thương mại tại Nhật Bản. Không chỉ mở các trung tâm mua sắm quy mô lớn, AEON liên tục bắt tay với hai hệ thống siêu thị lớn của Việt Nam là Citimart ở miền Nam và Fivimart ở miền Bắc, qua đó thành lập hai liên doanh mới là Aeon Citimart và Aeon Fivimart.

Dự báo sẽ có 4 dự án trung tâm thương mại ra mắt trong năm 2023: Central Premium Plaza, Vincom Megamall Grand Park, Sunrise City Central và Emart 2, đóng góp hơn 116.000 m2 diện tích bán lẻ mới.

Hiện Việt Nam có khoảng 1.085 siêu thị, 240 trung tâm mua sắm và gần 2.000 cửa hàng tiện lợi. Trong đó, doanh nghiệp Việt Nam chiếm khoảng 70 đến 80% số điểm bán hàng trên toàn quốc.

Hệ thống siêu thị Co.op Mart đang dẫn đầu về doanh thu bán lẻ siêu thị (với khoảng 130 siêu thị) tại thị trường Việt Nam với doanh thu gần 31.000 tỷ đồng (2022), trong đó mảng thương mại điện tử đóng góp hơn 1.200 tỷ đồng. Đây là năm thứ 6 liên tiếp doanh thu của Sài Gòn Co.op vượt mốc 30.000 tỷ đồng. Hiện doanh nghiệp này đang tập trung nâng cao chất lượng dịch vụ và mở rộng mạng lưới phân phối để đạt mục tiêu tăng trưởng khoảng 4% vào năm 2023.

Hệ thống Winmart+ đang tiếp tục đẩy mạnh tái cơ cấu khi chuỗi này được Masan tiếp quản từ Tập đoàn VinGroup. Sau khi đóng cửa một số cửa hàng thua lỗ, Winmart+ mở thêm gần 500 cửa hàng mới. WinMart+ hiện là chuỗi bán lẻ dẫn đầu về số lượng cửa hàng. Tính đến tháng 3/2023, đơn vị này sở hữu 3.049 cửa hàng trên toàn quốc. Theo công bố báo cáo kết quả kinh doanh năm 2022, doanh thu thuần của WinCommerce (WCM), chủ sở hữu chuỗi Winmart+ và Winmart, được ghi nhận ở mức 29.369 tỷ đồng.

Chuỗi Bách Hóa Xanh của Công ty Đầu tư Thế Giới Di Động (MWG) do định hình lại chiến lược đã đóng cửa nhiều cửa hàng trong năm 2022. Năm ngoái, doanh thu của chuỗi cửa hàng Bách Hóa Xanh hơn 27.000 tỷ đồng với tổng số 1.728 cửa hàng tính đến cuối năm. Theo số liệu mới nhất, tháng 6/2023, doanh thu bình quân mỗi cửa hàng Bách Hóa Xanh trong tháng 6 đạt 1,45 tỷ đồng/cửa hàng.

Theo Vụ Thị trường trong nước, Bộ Công Thương, hệ thống bán lẻ Việt Nam đang chiếm ưu thế cả về sự hiện diện tại các địa điểm cũng như tổng mức bán lẻ hàng tiêu dùng và doanh thu dịch vụ. Chẳng hạn, tổng diện tích hệ thống bán lẻ trong nước tại các trung tâm mua sắm lên tới hàng triệu mét vuông, gấp hơn hai lần so với hệ thống bán lẻ nước ngoài.

Khó khăn là cơ hội

Nền kinh tế toàn cầu đang bước vào thời kỳ khủng hoảng, người tiêu dùng thắt chặt chi tiêu, dẫn đến doanh thu ở hầu hết các ngành đều sụt giảm. Theo nghiên cứu của McKinsey Việt Nam, 60% người tiêu dùng Việt tìm cách tiết kiệm tối đa khi mua sắm. Tuy nhiên, Việt Nam vẫn có tốc độ tăng trưởng tổng chi tiêu là 5,5%/năm, cao hơn mức bình quân khu vực. Điều này cho thấy thị trường vẫn còn nhiều cơ hội, là lý do để các nhà bán lẻ tiếp tục đầu tư mở rộng. 

Số lượng cửa hàng tự phục vụ như siêu thị mini hiện nay là 4.000 nhưng so với Nhật Bản hay các nước lân cận thì vẫn còn rất ít. Việc tăng quy mô kênh bán lẻ hiện đại sẽ đồng thời thúc đẩy mạnh mẽ hoạt động sản xuất trong nước, chuyển đổi mô hình sản xuất hiện đại, an toàn, đảm bảo kiểm soát vệ sinh an toàn thực phẩm, phát triển sản phẩm mới theo chuỗi giá trị, thương hiệu và tính bền vững.

Theo các chuyên gia, hai năm đại dịch có thể được ví như một giai đoạn nghiên cứu thị trường và năm nay là thời điểm thích hợp để các thương hiệu bán lẻ tung ra kế hoạch mở rộng, bứt phá trong cuộc đua. Thói quen tiêu dùng của người Việt đang dần thay đổi khi họ chuyển sang mua sắm tại một địa điểm thay vì đến các cửa hàng bán lẻ truyền thống. Việt Nam cũng được kỳ vọng sẽ mang đến cho các nhà bán lẻ nhiều cơ hội kinh doanh hơn nhờ tăng cường hiện đại hóa trải nghiệm mua sắm.

Bên cạnh đó, thương mại điện tử tại Việt Nam có tiềm năng phát triển với tốc độ tăng trưởng bình quân hàng năm lên tới 25% (theo Sách trắng Thương mại điện tử Việt Nam 2022, Bộ Công Thương).

Doanh nghiệp bán lẻ Việt đang nỗ lực giữ lợi thế sân nhà. Họ không ngừng đổi mới quản lý, nhận diện thương hiệu, tái cơ cấu dòng sản phẩm, ứng dụng công nghệ, nâng cao doanh số. Ưu điểm của doanh nghiệp Việt là số lượng lớn các siêu thị, cửa hàng nằm tập trung đông đúc trong các khu dân cư với nhiều mô hình hoạt động linh hoạt. Chính phủ cũng có nhiều chính sách về vốn, đầu tư mạnh mẽ hơn vào cơ sở hạ tầng thương mại góp phần thúc đẩy sự phát triển của các doanh nghiệp bán lẻ trong nước.

TS Nguyễn Thị Phương (Trường Đại học Kinh tế Công nghiệp) trong nghiên cứu “Giải pháp nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp bán lẻ trong nước” đã chỉ ra, doanh nghiệp bán lẻ trong nước vẫn còn một số hạn chế so với doanh nghiệp nước ngoài. Họ có nguồn lực tài chính hạn chế, không có chiến lược kinh doanh, tính chuyên nghiệp và quản trị doanh nghiệp yếu. Chỉ có 5-7% nhân lực tại các doanh nghiệp này được đào tạo. Hơn nữa, mối liên kết giữa sản xuất và phân phối còn lỏng lẻo, chưa tạo được sức mạnh.

Doanh nghiệp bán lẻ trong nước không chỉ cạnh tranh với doanh nghiệp ngoại mà còn cạnh tranh với doanh nghiệp trong nước. Ngoài ra còn có sự cạnh tranh giữa các doanh nghiệp nghiêm túc và các doanh nghiệp gian lận thương mại.

Các chuyên gia dự đoán, trong vòng 2-3 năm tới, Việt Nam sẽ phải mở cửa hoàn toàn thị trường bán lẻ. Điều này có nghĩa là nhà đầu tư nước ngoài sẽ có quyền thành lập công ty bán lẻ 100% vốn nước ngoài. Sự cạnh tranh sẽ ngày càng khốc liệt để giành lấy hàng tỷ USD thị phần bán lẻ. Những khó khăn, thách thức cũng sẽ là cơ hội cho các doanh nghiệp bán lẻ trong nước và các nhà đầu tư từ nước ngoài.

Bảo An 

Theo Kinh tế và đồ uống