Triết lý trong mâm ngũ quả ngày tết.

Dantin - Dù ở thành thị hay nông thôn, dù người giàu sang hay nghèo khó, ngày Tết trên bàn thờ gia tiên của mỗi gia đình Việt Nam đều bày mâm ngũ quả với năm loại quả, năm màu sắc để tỏ lòng thành kính với tổ tiên và thể hiện ước nguyện của gia chủ trong năm mới. giờ, mâm ngũ quả đã đi vào đời sống cùng với hoa Đào, bánh Chưng xanh, câu đối đỏ… trở thành một nét văn hóa không thể thiếu trong dịp Tết cổ truyền của dân tộc. 

Chẳng biết từ bao giờ, mâm ngũ quả đã đi vào đời sống cùng với hoa Đào, bánh Chưng xanh, câu đối đỏ… trở thành một nét văn hóa không thể thiếu trong dịp Tết cổ truyền của dân tộc.

Nhớ thủa thiếu thời, cứ vào sáng 28 Tết (tính theo Âm lịch), tôi lại được giúp mẹ bày mâm ngũ quả đặt lên bàn thờ tổ tiên.

Các loại quả được lựa chọn để bày mâm ngũ quả thường là loại quả có nhiều chùm, múi, hạt như chuối, bưởi, hồng, lê, nho… thể hiện ước vọng sinh sôi, phát triển trong năm mới của gia chủ. Các loại quả này phần lớn được trồng trong vườn nhà, vì vậy mâm ngũ quả có thể giống như thành quả lao động mà con cháu dâng lên các cụ tổ tiên trong dịp Tết cổ truyền.

Để có được một mâm ngũ quả đẹp thì quá thì khâu chọn lựa quả cũng phải thật công phu. Quan trọng nhất trong mâm ngũ quả là chuối và bưởi. Chuối phải là chuối còn xanh, không được chọn nải to quá cũng không được bé quá, chọn nải vừa phải trong buồng có khoảng 15, 16 quả, nải chuối phải cân đối, khoảng cách giữa các quả cách đều nhau, như vậy khi bày các loại quả khác lên mới được đều.

Bưởi cũng phải chọn loại bưởi thơm ngon, vỏ vàng đều. Khi hái từ trên cây phải còn nguyên cả núm, có lá xanh, như vậy bưởi mới được tươi lâu và khi bày mâm ngũ quả mới đẹp.

Mâm ngũ quả trên bàn thờ tổ tiên đã  trở thành nét văn hóa không thể thiếu trong mỗi dịp Tết cổ truyền của dân tộc

Theo các cụ cao niên am hiểu triết lý trong làng thì mâm ngũ quả với năm thứ quả và năm màu sắc khác nhau thể hiện ước muốn của người Việt Nam mới sẽ đạt ngũ phúc lâm môn: Phú, Quý, Thọ, Khang, Ninh.

Năm màu sắc thể hiện ý nghĩa nguồn của cải năm phương đưa về kính lên tổ tiên. Như nải chuối có màu xanh tượng trưng Đông phương, quả bưởi có màu vàng tượng trưng Trung phương, quả Hồng có màu đỏ tượng trưng Nam phương, quả lê có màu trắng tượng trưng Tây phương và một loại quả có màu sẫm khác tượng trưng Bắc phương.

Năm màu sắc này cũng tượng trưng Ngũ hành – năm yếu tố hình thành lên vạn vật là: Kim, Mộc, Thủy, Hỏa, Thổ.

Con số 5 trong mâm ngũ quả còn thể hiện lịch sử tín ngưỡng dân tộc. Ví dụ, đạo Phật có ngũ giới, tức 5 điều quy định của đạo Phật; Đạo Lão với ngũ hành; Đạo Khổng là ngũ thường.

Sau này đến khi lớn lên, được đi đây đó, tôi mới hiểu thêm cách bày mâm ngũ quả cũng có sự khác nhau giữa các vùng miền trong đất nước để phù hợp đặc trưng về khí hậu, sản vật và quan niệm riêng.

Khác với miền Bắc, trong mân ngũ quả của người miền Nam thay vì bày chuối, cam quýt thì có các loại quả khác như: Xoài, đu đủ, mãng cầu...

Ví dụ, mâm ngũ quả của người Bắc bao giờ cũng có nải chuối - thể hiện sự che chở của đất trời cho con người. Nhưng người Nam lại cho rằng từ chuối có âm đọc chệch nghe giống từ "chúi", thể hiện sự đi xuống, thất bát.

Người Nam cũng không trưng quả cam hay quýt bởi câu "quýt làm cam chịu". Mâm ngũ quả của người Nam thường có các loại quả mãng cầu, sung, dừa, đu đủ, xoài (là những loại quả có âm khi đọc chệch nghe như câu "cầu sung vừa đủ xài), thêm 3 trái thơm làm chân đế thể hiện sự vững vàng.

Trong khi đó, với người Bắc, hầu như tất cả các loại quả đều có thể bày trên mâm ngũ quả, kể cả quả ớt, miễn sao đẹp mắt là được.

Khi đời sống được nâng cao mâm ngũ quả không chỉ có 5 loại quả mà được bày đến 8,9 thậm chí 10 loại quả nhưng vẫn được gọi là mâm ngũ quả

Ngày nay, do trái cây phong phú, nhiều loại, con cháu muốn thể hiện lòng hiếu thảo đối với ông bà, tổ tiên, đồng thời cũng thể hiện tính trình bày thẩm mỹ nên mâm ngũ quả ngày càng phong phú hơn. Người ta không câu nệ cứng nhắc là 5 quả nữa mà có thể bày đến 8, 9 hay thậm chí 10 quả, không kén chọn số chẵn hay lẻ. Mặc dù có bày nhiều hơn nhưng người ta vẫn gọi là mâm ngũ quả.

Nhưng khi bày mâm ngũ quả, người ta có những quy ước dân gian như: mâm ngũ quả chỉ bày quả, không đặt thêm hoa hoặc thực phẩm gì. Số lượng trên mâm ngũ quả chỉ tính loại, không tính quả.

Bây giờ đã lớn, tôi vẫn giữ thói quen bày mâm ngũ quả để cúng tổ tiên mỗi về ăn Tết cùng gia đình bởi mâm ngũ quả không chỉ đơn giản là việc tỏ lòng thành kính với tổ tiên mà trong đó còn chứa đựng cả những triết lý sâu xa mang đậm nét văn hóa của dân tộc.

Thành Hưng