Sự giao thoa giữa các nền văn hóa liên tục xảy ra và pha trộn lẫn nhau là tất yếu. Hiện tượng này có thể du nhập một cách tự nhiên song nhiều khi nó bị cưỡng bức một cách có ý thức được coi là một sự xâm lăng văn hóa hoặc nền văn hóa bị xâm thực và thay thế.
Sư tử đá lạ nằm trên bàn thờ tại Mộ Lao. Ảnh: Trinh Nguyễn
Tác hại của nó là làm văn hóa truyền thống biến dạng, ngoại lai, méo mó. Giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc, tiếp thu có chọn lọc tinh hoa của văn hóa nhân loại là phương châm đúng đắn nhưng đáng tiếc là trên thực tế lại không phải như vậy.
Tục lệ thờ cúng Tổ tiên của người Việt là một nét văn hóa truyền thống mà trải qua rất nhiều biến thiên thời đại tục lệ này không hề biến dạng. Ngay cả Công giáo vốn coi chết là hết cũng phải nhượng bộ trước việc cúng giỗ cha mẹ, Tổ tiên. Có được một lễ hội giỗ Tổ đặc sắc truyền thống chính là kết tinh từ những đám giỗ trong từng gia đình. Văn hóa truyền thống của chúng ta là coi trọng ngày chết chứ không phải ngày sinh, thế nhưng bên cạnh đó thì vẫn tổ chức sinh nhật vốn được du nhập từ phương Tây, chúng ta chỉ có lễ khao thọ nhưng không phải vì thế mà các bậc cao niên không tham gia vào những buổi mừng sinh nhật của con cháu. Một số thứ khác du nhập từ nước ngoài nhưng phù hợp với đạo lý dân tộc thì nó biến thành của ta, ví dụ như tiết Vu lan báo hiếu hoặc “Ngày của mẹ”, “Lễ tình nhân”…
Đáng buồn nhất là có sự xâm lăng văn hóa một cách có chủ đích mà ta đón nhận nó lại bằng sự vô tình. Chẳng hạn như đưa những con sư tử đá vào đền thờ, miếu mạo, di tích văn hóa, địa chỉ tâm linh mà không rõ nguồn gốc, xuất xứ ra sao. Việc tống khứ những vật này ra khỏi nơi thờ cúng là chủ trương của ngành Văn hóa được dư luận ủng hộ. Nguy hiểm hơn, hòn đá yểm bùa lại được đưa vào di tích Đền Hùng, nếu không có sự phản ứng gay gắt từ những người hiểu biết thì e rằng không biết hậu họa gì sẽ xảy ra. Có những đền thờ được cung tiến các pho tượng mà hình hài cái tượng đó lại hao hao giống bản mặt của người “công đức”. Có chùa tượng Phật bị ném trôi sông để thay vào đó bức tượng giống sư trụ trì! Quái thú được đắp phù điêu trấn giữ cổng vị vua lập quốc… Có thành phố lại chủ trương trang hoàng phố xá bằng đèn lồng, trông giống hệt phố Tàu. Bia ở một khu di tích lịch sử nổi tiếng bị dán đè lên một nội dung khác với dụng ý không tốt đẹp gì.
Chấp nhận một nền văn hóa ngoại lai chính là tự đánh mất bản sắc văn hóa của chính mình. Đó là một sự mất mát không gì cứu vãn nổi. Sự xâm thực văn hóa một cách từ từ còn nguy hiểm hơn là một cuộc xâm lăng diễn ra nhanh chóng bằng sức mạnh.
Nhị Ngọc
theo Thanh tra