Bộ Kế hoạch và Đầu tư: Hoạch định chính sách, ổn định kinh tế vĩ mô

- Phóng viên: Thưa Bộ trưởng, xin Bộ trưởng cho biết, trong bối cảnh nhiều biến động, chúng ta đã có những giải pháp, chính sách gì để đối phó?

Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Nguyễn Chí Dũng: Bối cảnh thế giới năm 2022 rất khó khăn, thách thức; nhiều tổ chức quốc tế đã liên tiếp đưa ra cảnh báo về những rủi ro, thách thức, bất ổn kinh tế toàn cầu; điều chỉnh dự báo hạ thấp tăng trưởng kinh tế thế giới, nhiều nền kinh tế lớn trong năm 2022 so với những dự báo trước đây.

Sang năm 2023, tình hình kinh tế thế giới dự báo tiếp tục biến động rất phức tạp, khó lường, thậm chí khó khăn hơn năm 2022; lạm phát duy trì ở mức cao; chính sách tiền tệ thắt chặt, tăng lãi suất kéo dài kèm theo mất giá trị đồng tiền, giảm mạnh nhu cầu tiêu dùng tại nhiều quốc gia; thị trường bất động sản ở nhiều nước khó khăn hơn; khu vực doanh nghiệp bị ảnh hưởng nặng nề, thất nghiệp gia tăng dẫn đến nguy cơ bất ổn xã hội và chính trị ở một số nước...

Một số quốc gia có dấu hiệu rơi vào suy thoái kinh tế, nguy cơ mất thanh khoản, rủi ro, bất ổn tài chính, tiền tệ, nợ công, an ninh năng lượng, an ninh lương thực trên toàn cầu gia tăng... sẽ tác động mạnh, kéo dài, trên phạm vi lớn tới hầu hết các nền kinh tế.

Tình hình thế giới nêu trên đã được Bộ Kế hoạch và Đầu tư tổng hợp, tham mưu trong quá trình xây dựng Kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội năm 2023, trình Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ báo cáo Quốc hội tại Kỳ họp thứ 4. Bộ Kế hoạch và Đầu tư đã luôn chủ động phân tích, cập nhật dự báo, phối hợp chặt chẽ với các bộ, ngành, kịp thời tham mưu, đề xuất với Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ các giải pháp, chính sách điều hành cả trong ngắn hạn, trung và dài hạn để thích ứng với tình hình, giữ vững ổn định kinh tế vĩ mô, hỗ trợ doanh nghiệp, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, tiếp tục hoàn thiện thể chế, nhất là xây dựng Luật Đấu thầu (sửa đổi); hoàn thiện định hướng phát triển 06 vùng kinh tế, đẩy nhanh công tác quy hoạch, tạo lập không gian, động lực phát triển mới cho các vùng, địa phương; đẩy mạnh thực hiện Chương trình phục hồi và phát triển kinh tế - xã hội, giải ngân vốn vốn đầu tư công; tháo gỡ các điểm nghẽn về nguồn lực, cải thiện sức cạnh tranh, năng lực nội tại của nền kinh tế; thúc đẩy khởi nghiệp, đổi mới sáng tạo.

Đây là những nhiệm vụ, giải pháp cần tập trung thực hiện cùng với việc đẩy mạnh 03 đột phá chiến lược, 12 nhóm nhiệm vụ giải pháp trọng tâm tại Chiến lược 10 năm. Từ đó, không chỉ là vấn đề hóa giải khó khăn, thách thức trước mắt, mà còn nâng cao năng lực sản xuất trong nước, năng suất lao động, hiệu quả hoạt động, sức cạnh tranh, khả năng tự chống chịu của nền kinh tế trước các yếu tố, thách thức mới từ bên ngoài trong trung và dài hạn.

- Chính phủ đã có nhiều nỗ lực trong điều hành vĩ mô, đảm bảo các cân đối lớn và thúc đẩy tăng trưởng, tuy nhiên phải khẳng định những biến động của ngoại cảnh là khó dự báo trước, có thể gây ra những tác động khôn lường. Bộ Kế hoạch và Đầu tư đã tham mưu những nội dung gì cho Chính phủ để chủ động ứng phó?

Trong thời gian vừa qua, chúng ta thường xuyên đánh giá bối cảnh kinh tế thế giới bằng những cụm từ “bất định”, “phức tạp”, “khó lường”. Là cơ quan tham mưu tổng hợp cho Đảng, Nhà nước về các nội dung phát triển kinh tế - xã hội, Bộ Kế hoạch và Đầu tư càng đặc biệt lưu tâm đến công tác theo dõi, dự báo tình hình bối cảnh kinh tế quốc tế và trong nước. Trong những năm qua, Bộ Kế hoạch và Đầu tư đã chủ động tham mưu cho Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ xem xét điều hành theo kịch bản tăng trưởng, gắn với những phân tích chuyên đề và cập nhật thường xuyên. Đồng thời, Bộ Kế hoạch và Đầu tư cũng kiên định thực hiện một số trọng tâm sau:

Thứ nhất, nâng cao năng lực phân tích và dự báo. Bộ Kế hoạch và Đầu tư đã tổ chức, đầu tư bài bản cho các đơn vị, chuyên gia thực hiện các phân tích định lượng và sử dụng các loại mô hình khác nhau để thực hiện dự báo. Các tổ chức quốc tế như Ngân hàng Thế giới, Quỹ Tiền tệ Quốc tế,… cũng tín nhiệm và trao đổi, phối hợp với Bộ Kế hoạch và Đầu tư về đánh giá triển vọng kinh tế. Bộ KH&ĐT cũng thường xuyên trao đổi với cộng đồng doanh nghiệp trong và ngoài nước để nắm bắt kịp thời, sát thực nhất tâm lý, kỳ vọng của thị trường - vốn là những nội dung quan trọng quyết định “chất lượng” phân tích và dự báo.

Thứ hai, chủ động kiến nghị các biện pháp cải cách và điều hành kinh tế vĩ mô. Bộ Kế hoạch và Đầu tư thường xuyên chủ trì, phối hợp với các bộ, ngành liên quan trong nghiên cứu, tham mưu điều hành chính sách kinh tế vĩ mô, trong đó cụ thể hóa về thời điểm, liều lượng và yêu cầu phối hợp giữa các chính sách (tài khóa, tiền tệ, đầu tư…). Tổ công tác 1317 giữa 4 cơ quan (Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Bộ Tài chính, Bộ Công Thương, và Ngân hàng Nhà nước) đã duy trì hoạt động một cách thực chất, với những chia sẻ thông tin, chuẩn bị báo cáo quan trọng, kịp thời cho Chính phủ. Trên cơ sở đó, Bộ Kế hoạch và Đầu tư đã tham mưu Chính phủ trình Quốc hội ban hành Nghị quyết số 43/2022/QH15 ngày 11/01/2022 về chính sách tài khóa, tiền tệ hỗ trợ Chương trình phục hồi và phát triển kinh tế - xã hội, và tham mưu Chính phủ ban hành Nghị quyết số 11/NQ-CP ngày 30/01/2022 về Chương trình phục hồi và phát triển kinh tế - xã hội và triển khai Nghị quyết 43/2022/QH15 về chính sách tài khóa, tiền tệ hỗ trợ Chương trình - thời điểm “chín muồi” cho tổng lực thúc đẩy phục hồi kinh tế - xã hội. Cũng trên cơ sở tham mưu của Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Chỉ thị số 15/CT-TTg ngày 16/9/2022 về các nhiệm vụ, giải pháp trọng tâm giữ vững ổn định kinh tế vĩ mô, kiểm soát lạm phát, thúc đẩy tăng trưởng và bảo đảm các cân đối lớn của nền kinh tế trong tình hình mới, từ đó góp phần quan trọng củng cố ổn định kinh tế vĩ mô.

Đối với Chương trình phục hồi và phát triển kinh tế - xã hội, khi thiết kế và đề xuất các gói chính sách phục hồi và phát triển kinh tế - xã hội, Bộ Kế hoạch và Đầu tư dự kiến sau hai năm triển khai sẽ giúp nền kinh tế phục hồi và chuẩn bị được những điều kiện để tăng trưởng nhanh, mạnh trong các năm tiếp theo. Tuy nhiên, những biến động bất lợi của bối cảnh thế giới hiện nay đã và đang gây cản trở, khó khăn, thách thức rất lớn. Mặc dù vậy, Bộ Kế hoạch và Đầu tư kiên định tiếp tục nghiên cứu, đề xuất, kiến nghị các biện pháp, giải pháp để thực hiện hiệu quả, thực chất Chương trình phục hồi và phát triển kinh tế - xã hội.

Thứ ba, Bộ Kế hoạch và Đầu tư luôn tâm niệm không dừng ở tham mưu cách thức “ứng phó” với các thay đổi ở bối cảnh kinh tế quốc tế và trong nước. Bộ Kế hoạch và Đầu tư xác định phải đi trước một bước với những tham mưu cải cách nhằm nâng cao năng lực nội tại, mức độ độc lập, tự chủ của nền kinh tế trong bối cảnh hội nhập quốc tế. Bộ Kế hoạch và Đầu tư đã mạnh dạn nghiên cứu, tham mưu nhiều nội dung mới, khó như tăng trưởng xanh, kinh tế tuần hoàn, mở rộng không gian phát triển gắn với quy hoạch hiệu quả, hoàn thiện thể chế liên kết vùng,… Không ít nội dung cải cách trên đây đã mở đường cho tăng trưởng kinh tế, khơi dậy tinh thần doanh nhân, năng suất và sáng tạo của các cá nhân. Đây chính là nền tảng để chúng ta tự tin hướng tới những khát vọng phát triển dài hạn mà Đại hội Đảng lần thứ XIII đã đề ra, dù bối cảnh quốc tế và khu vực đang và sẽ còn có những thay đổi sâu sắc. 

- Chúng ta đang chịu sức ép rất lớn từ cuộc chạy đua thắt chặt tiền tệ của các nước, phần lớn các nước đã lựa chọn “hy sinh tăng trưởng” để kìm hãm lạm phát bằng các biện pháp thắt chặt, tăng lãi suất. Một số ý kiến cho rằng, việc lựa chọn chính sách tiền tệ và tài khóa trong trạng thái kinh tế lạm phát cao, rủi ro vĩ mô lớn, sản xuất đình trệ, là rất phức tạp, khó khăn thách thức. Quan điểm của Bộ trưởng ra sao về vấn đề này?

Năm 2022, nhiều nền kinh tế trên thế giới có sự điều chỉnh trong quan điểm điều hành chính sách, đó là chuyển từ nới lỏng sang thắt chặt chính sách tiền tệ, tăng lãi suất nhằm ưu tiên kiểm soát lạm phát thay vì phục hồi kinh tế.

Xu hướng này được dự báo sẽ tiếp tục kéo dài trong năm 2023, nhất là khi Fed và nhiều ngân hàng trung ương vẫn đang cho thấy những tín hiệu, động thái tương đối thận trọng với lạm phát, thậm chí chấp nhận rủi ro suy thoái kinh tế cho tới khi lạm phát được kiểm soát. Trong điều kiện như vậy, áp lực điều hành chính sách vĩ mô đối với Việt Nam là rất lớn, cần phải cân đối hợp lý giữa tỷ giá và lãi suất, giữa tăng trưởng và kiểm soát lạm phát, nhưng cũng phải chú ý đến đặc điểm của nước ta là nước đang phát triển nên cần quan tâm hơn đến việc duy trì tốc độ tăng trưởng kinh tế hợp lý.

Có thể thấy, thời gian qua, Chính phủ đã đã điều hành chính sách tiền tệ và chính sách tài khóa theo hướng phối hợp đồng bộ, chặt chẽ, hài hòa, linh hoạt và kịp thời thích ứng với các diễn biến bất định, rủi ro của thị trường trong nước và quốc tế. Điều chỉnh linh hoạt tỷ giá, lãi suất; tăng trưởng tín dụng hợp lý; kiểm soát tín dụng đối với các lĩnh vực tiềm ẩn rủi ro; đảm bảo kịp thời cung ứng vốn cho nền kinh tế; đồng thời triển khai các chính sách hỗ trợ thuế, phí có tác động trực tiếp giảm chi phí, thúc đẩy hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp và ổn định đời sống người dân. Mặt bằng giá cả cơ bản được giữ ổn định, bảo đảm cân đối cung cầu, nhất là các mặt hàng, dịch vụ thiết yếu phục vụ cho sản xuất kinh doanh và tiêu dùng.

Đảng, Nhà nước luôn xác định việc điều hành đồng bộ, hài hòa chính sách tiền tệ và chính sách tài khóa là quan điểm, định hướng quan trọng trong kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội. Thời gian tới, để đưa nền kinh tế vượt qua những khó khăn, thách thức, các chính sách phải phối hợp đồng bộ, chặt chẽ, hài hòa, không triệt tiêu mà bổ sung cho nhau, thúc đẩy hiệu quả tổng thể của các chính sách, nhất là khi dư địa điều hành chính sách đang có xu hướng thu hẹp dần lại.

Đồng thời, nghiên cứu, rà soát, tháo gỡ những “nút thắt” giữa chính sách tiền tệ và chính sách tài khóa, tạo điều kiện thuận lợi để các chính sách vận hành và phối hợp đồng bộ, hiệu quả. Bên cạnh đó, tiếp tục phát huy hiệu quả các cơ chế phối hợp, trao đổi thông tin giữa các bộ, ngành để phục vụ công tác xây dựng, điều hành các mục tiêu phát triển vĩ mô; nâng cao năng lực phân tích, đánh giá diễn biến kinh tế vĩ mô thế giới và trong nước, kịp thời tham mưu, đề xuất nhiều chính sách, giải pháp phù hợp.

- Năm 2022, do tác động những biến động khó lường của kinh tế thế giới, kinh tế Việt Nam đã chịu các ảnh hưởng không nhỏ. Các thị trường đều gặp những “trục trặc” như: xăng dầu khan hiếm; thị trường chứng khoán, trái phiếu doanh nghiệp biến động; thị trường bất động sản đóng băng… Thực tế này cho chúng ta bài học gì trong cách điều hành kinh tế của năm 2023, thưa ông?

Trong bối cảnh nhiều khó khăn, thách thức, kinh tế Việt Nam dù đã đạt được nhiều thành tựu rất quan trọng, khá toàn diện trên hầu hết các lĩnh vực nhưng vẫn chịu tác động sâu sắc từ những biến động nhanh, mạnh của tình hình thế giới. Từ cuối tháng 10 trở lại đây, các động lực tăng trưởng, sản xuất công nghiệp… có xu hướng chậm lại; các thị trường xuất khẩu, nhập khẩu lớn của nước ta bị thu hẹp. Các thị trường chứng khoán, trái phiếu doanh nghiệp, bất động sản còn tiềm ẩn rủi ro, nhiều vướng mắc, bất cập chưa được xử lý, tháo gỡ triệt để; niềm tin thị trường giảm sút. Thị trường tiền tệ, ngoại hối chịu áp lực lớn; xuất hiện tình trạng khó khăn, có thời điểm xuất hiện “nút thắt” về dòng tiền, thanh khoản của nền kinh tế. Trước những vấn đề nêu trên, Chính phủ đã bám sát các chủ trương, đường lối của Đảng, Nhà nước, chỉ đạo quyết liệt các cấp, ngành, đại phương tập trung thực hiện đồng bộ, hiệu quả nhiều giải pháp để ứng phó.

Từ thực tiễn trong công tác điều hành, có thể rút ra những bài học kinh nghiệm, đó là: Thứ nhất, bám sát đường lối, quan điểm điều hành của Đảng, Nhà nước, tổ chức thực hiện có trọng tâm, trọng điểm, thống nhất, xuyên suốt, quyết liệt, kịp thời, hiệu quả, sâu sát thực tiễn. Thứ hai, trong bối cảnh càng có nhiều khó khăn, thách thức, càng phải đoàn kết, chung tay, đồng lòng, chia sẻ khó khăn, phát huy tinh thần trách nhiệm, kiên trì, kiên định thực hiện mục tiêu nhưng thích ứng linh hoạt, quyết liệt hiệu quả trong điều hành. Thứ ba, theo dõi sát, chủ động, nắm chắc diễn biến tình hình quốc tế, trong nước, bình tĩnh, bản lĩnh, tự tin, chủ động phương án ứng phó với các tình huống bất ngờ phát sinh. Thứ tư, tập trung hoàn thiện thể chế, pháp luật; chấp hành nghiêm kỷ luật, kỷ cương hành chính, “nói đi đôi với làm”; đẩy mạnh phân cấp, phân quyền, phân bổ nguồn lực, tránh độ trễ trong khâu triển khai nhằm gia tăng hiệu quả tác động của chính sách. Thứ năm, huy động và sử dụng hiệu quả mọi nguồn lực, kết hợp hài hòa, chặt chẽ giữa yếu tố nội lực và ngoại lực, giữa trung ương và địa phương, giữa sức mạnh dân tộc với sức mạnh thời đại.

- Xin cảm ơn Bộ trưởng về cuộc trao đổi này!

Thanh Thúy/KTDU