Mâm ngũ quả: trái nào giàu dược tính?

Để đón xuân, ngoài việc dọn dẹp, trang trí nhà cửa cho khang trang tươi tắn, nhà nhà còn chưng bày hoa quả, vừa bày biện cho vui mắt vừa làm nguồn thực phẩm. Nhân dịp đón xuân mới, ta thử xem dược tính của một số trái cây, đặc biệt là các loại nằm trong mâm ngũ quả sẽ có mặt ở nhà ta mấy ngày tết sắp đến.

• Thực đơn rau củ ngày tết
• Hương sắc bánh “cộ”
• Độc đáo bánh chưng, bánh tét lạ

Mỗi loại quả một thứ thuốc

Tuỳ vùng miền mà trái cây chưng tết có thay đổi, nhưng hầu hết đều là thuốc bổ cho ngày xuân Ảnh: Khánh Trâm

Người Nam bộ trong mấy ngày tết thường chưng trên bàn thờ tổ tiên mâm ngũ quả gồm mãng cầu (na), sung, dừa, đu đủ, xoài. Khi chưng mâm ngũ quả như thế, người dân Nam bộ muốn bày tỏ ước mong suốt cả năm cuộc sống gia đình sẽ luôn luôn sung túc (phát âm nghe na ná “cầu sung vừa đủ xài”). Ngoại trừ sung, các loại quả còn lại đều thuộc loại bổ dưỡng.

Đu đủ, xoài với màu vàng cam như thế chứa nhiều bêta-caroten (tiền vitamin A) khi vào cơ thể sẽ chuyển thành vitamin A. Bêta-caroten còn được xem là chất chống oxy hoá có vai trò vô hiệu hoá các gốc tự do, làm chậm quá trình lão hoá ở mô, tế bào. Riêng đu đủ còn giúp tiêu hoá tốt, nhuận trường.

Nước dừa cộng với cùi dừa là loại nước giải khát rất tốt, có nhiều chất dinh dưỡng như đường, các axít amin, các axít hữu cơ, chất khoáng… Nước dừa chứa tỷ lệ hàm lượng các chất thích hợp đến độ người ta có thể dùng nước dừa là dịch truyền để bù nước và chất điện giải trong những trường hợp ngặt nghèo thiếu dịch truyền (như ở miền Nam thời kháng chiến chống Mỹ).

Một số người dân Nam bộ còn cho rằng âm của “sung” trùng với “xung” của “xung khắc”, nên không chưng sung trong mâm ngũ quả mà thay vào đó là thơm để cầu mong danh thơm tiếng tốt. Thơm (dứa) có chứa một loại enzyme có tên bromelin – một enzyme thuỷ phân protit giúp tiêu hoá chất đạm, nên các bà nội trợ muốn làm mềm thịt trước khi nấu nướng chỉ cần ướp thịt với thơm trong một thời gian vừa phải. Bromelin còn có tác dụng ức chế quá trình viêm, làm giảm phù nề và tụ huyết, nếu bôi lên vết thương sẽ làm tiêu tổ chức chết, giúp mau lành sẹo (biệt dược Extranase trước đây có chứa hoạt chất bromelin).

Đâu chỉ có ngũ quả

Ngày tết cũng không thể thiếu dưa hấu. Đông y gọi dưa hấu là tây qua, được xem là vị thuốc giải nhiệt, giải độc, bồi dưỡng cơ thể. Được xem là giải nhiệt thì không có lý gì “ăn nhiều dưa hấu sẽ bị nóng, mắt đổ ghèn” như một số người quan niệm. Thật ra, chính do ăn nhiều mứt, kẹo, bánh ngọt vốn chứa nhiều năng lượng mà trẻ con có biểu hiện “nóng trong người”.

Nhãn là loại quả thơm, ngon ngọt, hấp dẫn. Đông y chế biến cùi nhãn khô (sấy ở nhiệt độ không cao quá 50 – 60oC) thành vị thuốc “long nhãn” – bổ tâm tỳ, dưỡng huyết, an thần, dùng để chữa chứng thần kinh suy nhược, hay quên, khó ngủ.

Một loại quả cùng họ với nhãn là vải. Theo tài liệu cổ, vải có tác dụng nuôi huyết, tiêu thũng, chữa bệnh mụt nhọt.

Một số người dân Nam bộ cũng không thích chưng cam trong mấy ngày tết mà thay vào đó là bưởi. Hàm lượng vitamin C có trong bưởi còn nhiều hơn cam, chanh. Tuy nhiên, người đang phải dùng thuốc chữa bệnh cần lưu ý tránh dùng nước bưởi khi đang uống thuốc, bởi hiện nay người ta phát hiện nước bưởi tương tác bất lợi (uống cùng lúc có thể tăng độc tính) với khá nhiều thuốc. Bưởi được đề cập ở đây là bưởi chùm có tên khoa học Citrus paradisis, khác với bưởi có ở ta có tên khoa học là Citrus grandis họ Rutaceae. Khi ăn hoặc uống bưởi chùm, nồng độ CYP3A4 trong gan ruột, đặc biệt là ở ruột, bị chất naringin và bergamotin có trong nước bưởi làm cho enzyme giảm đi rất nhiều, sự chuyển hoá và thải trừ thuốc sẽ kém và chậm hơn bình thường, giống như dùng thuốc quá liều gây ngộ độc.

PGS.TS.DS Nguyễn Hữu Đức
Giảng viên chính bộ môn dược, đại học Y dược TP.HCM
Theo Sai gon tiep thi