Tiêu dùng xanh - xu hướng tiêu dùng hiện đại

Theo kết quả nghiên cứu của Công ty Nielsen Việt Nam cho thấy, các thương hiệu có cam kết “xanh” và “sạch” có mức tăng trưởng cao, khoảng 4%. Chẳng hạn, đối với ngành hàng thực phẩm và nước giải khát, mức tăng trưởng nhanh hơn so với toàn thị trường từ 2,5 - 11,4%. Ngoài ra, cũng theo khảo sát, người tiêu dùng ngày càng quan tâm đến sản phẩm tốt cho sức khỏe và ít tác động đến môi trường. Theo thống kê, có tới khoảng 80% người tiêu dùng Việt Nam sẵn sàng chi trả nhiều hơn để mua các sản phẩm có nguyên liệu đảm bảo thân thiện với môi trường, có thương hiệu “xanh” và “sạch”. Điều này cho thấy, người tiêu dùng đang sẵn sàng chi trả nhiều hơn cho các thương hiệu, sản phẩm xanh và đây là cơ hội rất lớn để các doanh nghiệp tận dụng khai thác, nhằm tối ưu hóa hiệu quả kinh doanh.

Trong giai đoạn hiện nay, yếu tố sức khỏe đang là mối quan tâm hàng đầu của người tiêu dùng. Bất kể người giàu hay người nghèo đều cho rằng sức khỏe là quan trọng nhất. Cụ thể, theo khảo sát của Nielsen, 4 trong 5 người Việt sẵn sàng chi trả cao hơn để mua các sản phẩm có cam kết về những tác động tích cực đến môi trường và xã hội. Điều này cũng hoàn toàn dễ hiểu khi theo số liệu của Tổ chức Y tế thế giới (WHO), Việt Nam thuộc Top 2 trên bản đồ ung thư thế giới. Bên cạnh đó, thực trạng ô nhiễm nguồn nước, đất, không khí và an toàn thực phẩm đã gây ra nhiều hệ lụy trước mắt và lâu dài, làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến môi trường sống cũng như yếu tố an sinh xã hội của đất nước. Chính vì thế, 77% người tiêu dùng Việt ưu tiên chọn mua sản phẩm có lợi cho sức khỏe, tỷ lệ tương đương ưu tiên chọn mua sản phẩm hữu cơ, tự nhiên; 62% ưu tiên sản phẩm/dịch vụ thân thiện với môi trường và 61% ưu tiên sản phẩm/dịch vụ có cam kết về giá trị xã hội (theo Báo cáo Trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp – Nielsen 2015 ...).

Nếu trong Quý 3 năm 2014, yếu tố “sức khỏe” chỉ xếp thứ 6 trong các mối quan tâm của người tiêu dùng (với tỷ lệ 21% người tiêu dùng cho rằng đây là mối quan tâm lớn nhất của họ), thì đến Quý 4 năm 2016, “sức khỏe” đã đứng thứ 2 trong các mối quan tâm của người tiêu dùng (với tỷ lệ 42% người tiêu dùng cho rằng đây là mối quan tâm lớn nhất của họ). Trên thực tế, hiện nay người tiêu dùng rất quan tâm đến các thành phần của sản phẩm, đặc biệt là mỹ phẩm và thực phẩm. Tại Cục Quản lý cạnh tranh - Bộ Công thương, trong những năm gần đây, bên cạnh các phản ánh về các hành vi vi phạm, người tiêu dùng còn yêu cầu tư vấn về các thành phần có trong mỹ phẩm . Bên cạnh đó, người tiêu dùng cũng có xu hướng chuyển sang các nhãn hàng cam kết làm từ thiên nhiên, nguyên liệu hữu cơ, hoặc thành phần càng đơn giản càng tốt. Xu hướng này thể hiện trong việc lựa chọn sản phẩm/dịch vụ như sau: Ưu tiên sản phẩm có thành phần đơn giản ; sản phẩm có nguồn gốc thiên nhiên; sản phẩm không có thành phần gây ung thư/ảnh hưởng xấu đến sức khỏe; sản phẩm không thử nghiệm trên động vật (mỹ phẩm, thuốc, thực phẩm chức năng)…

Bên cạnh yếu tố sức khỏe, môi trường sống cũng là một trong những nguyên nhân góp phần định hướng tiêu dùng của người Việt. Việt Nam là một trong những nước chịu ảnh hưởng nặng nề của biến đổi khí hậu, thể hiện ở hiện tượng nhiệt độ tăng, không khí lạnh giảm, hạn hán, xâm nhập mặn gây ảnh hưởng đến nền kinh tế phụ thuộc nhiều vào sản xuất nông nghiệp ở nước ta. Nguyên nhân gây biến đổi khí hậu đến từ nhiều nguồn khác nhau, trong đó có con người và việc sử dụng năng lượng của con người. Một xu hướng tiêu dùng bắt đầu xuất hiện trong những năm gần đây là ưu tiên lựa chọn sản phẩm/dịch vụ sử dụng năng lượng xanh (năng lượng gió, năng lượng nước, năng lượng mặt trời...) và quá trình sản xuất xanh. Thậm chí, người tiêu dùng còn có xu hướng tẩy chay những doanh nghiệp làm ảnh hưởng đến môi trường trong quá trình sản xuất/kinh doanh. Xu hướng này thể hiện sự chuyển biến tích cực trong tiêu dùng: nhận thức của người tiêu dùng ngày càng cao, và mong muốn của người tiêu dùng chắc chắn sẽ là thay đổi hành vi của doanh nghiệp.

Ở Việt Nam chưa có những quy định riêng biệt về tiêu dùng xanh. Tuy vậy nhiều nội dung liên quan đến tiêu dùng xanh, tiêu dùng bền vững đã sớm được đưa vào chính sách, quy định trong nhiều văn bản của Đảng và Nhà nước. Năm 2012, Việt Nam đã ban hành “Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh”. Một trong những mục tiêu quan trọng của Chiến lược này là “nâng cao đời sống nhân dân, xây dựng lối sống thân thiện với môi trường thông qua tạo nhiều việc làm từ các ngành công nghiệp, nông nghiệp, dịch vụ xanh, đầu tư vào vốn tự nhiên, phát triển hạ tầng xanh” và một trong những nhiệm vụ chiến lược là “Xanh hóa lối sống và thúc đẩy tiêu dùng bền vững”, theo đó, tạo lập thói quen tiêu dùng bền vững trong bối cảnh hội nhập với thế giới toàn cầu. Điều đó chứng tỏ, chính phủ Việt Nam đã đồng hành cùng với người tiêu dùng và sẽ tiếp tục cùng người tiêu dùng xây dựng và phát triển tiêu dùng xanh, tiêu dùng bền vững. Bên cạnh đó, cùng với việc thực hiện Chiến lược tăng trưởng xanh, Việt Nam đang có xu hướng chuyển sang nền kinh tế xanh. Để thực sự trở thành nền kinh tế xanh, động lực thúc đẩy là tăng trưởng xanh, trong đó tiêu dùng xanh có vai trò hết sức quan trọng.

Trên thực tế, mặc dù tiêu dùng xanh mang lại nhiều lợi ích cho người tiêu dùng và môi trường sống, quá trình đạt được tiêu dùng xanh lại có rất nhiều trở ngại – nhất là với một nước đang phát triển như Việt Nam. Theo thống kê của Bộ Lao động, Thương binh và xã hội , tỷ lệ nghèo ở Việt Nam vẫn còn cao (năm 2015 có 2,31 triệu hộ nghèo, tương ứng 9,79% tổng số hộ dân cư trên toàn quốc và 1,24 hộ cận nghèo, tương ứng 5,27 tổng số hộ dân cư trên toàn quốc). Việc người nghèo tiếp cận với các sản phẩm xanh, sản phẩm hữu cơ là rất khó khăn. Vì vậy, mục tiêu đặt ra cho chính phủ trên con đường đạt được tiêu dùng xanh là giảm nghèo. Còn đối với doanh nghiệp, bên cạnh sản phẩm/dịch vụ xanh, doanh nghiệp còn phải thực thi các chiến lược giá xanh – cho phép người tiêu dùng tiếp cận các sản phẩm/dịch vụ xanh một cách hợp lý.

Và người tiêu dùng – đối tượng quan trọng nhất trong việc tiêu dùng xanh – hãy kiên định trong việc tiêu dùng, lựa chọn sản phẩm/dịch vụ một cách thông thái và hướng tới môi trường, bởi vì nhu cầu của người tiêu dùng chính là định hướng nghiên cứu và phát triển của doanh nghiệp: Người tiêu dùng có nhu cầu xanh, doanh nghiệp sẽ sản xuất xanh.

Bảo Anh